Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών είναι ένα σύνολο ορμονικών διαταραχών που συμβαίνει στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Το σύνδρομο ονομάστηκε έτσι επειδή οι περισσότερες ασθενείς (όχι όλες) έχουν πολυκυστικές ωοθήκες, δηλαδή ωοθήκες μεγαλύτερες από το σύνηθες, που έχουν στην περιφέρεια περισσότερα από 12 ωοθυλάκια μεγέθους έως 8mm. Το ΣΠΩ επηρεάζει την περίοδο, την γονιμότητα, το καρδιαγγειακό σύστημα, τις ορμόνες και την εμφάνιση της γυναίκας. Πιο συχνά πρωτοεμφανίζεται στην εφηβεία.
Πόσο συχνό είναι: Περίπου 1 στις 10 γυναίκες που είναι στην αναπαραγωγική ηλικία έχουν ΣΠΩ. Ανάμεσα στις νέες γυναίκες 1 στις 4 έχουν πολυκυστικές ωοθήκες στο υπερηχογράφημα. Πολλές από αυτές όμως είναι υγιείς, δεν έχουν ανωμαλίες περιόδου, δεν έχουν αυξημένα ανδρογόνα.
Από τι προκαλείται; Η ακριβής αιτιολογία του είναι άγνωστη. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι είναι πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Το ΣΠΩ εμφανίζεται συνήθως σε γυναίκες τις ίδιας οικογένειας (μητέρα, αδελφές). Υπάρχει, λοιπόν, γονιδιακός παράγων. Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η ορμονική ανισορροπία. Παράγονται από τις ωοθήκες αυξημένα ανδρογόνα. Τα ανδρογόνα επηρεάζουν αρνητικά την ωρίμανση των ωαρίων, την ωορρηξία και την συχνότητα της περιόδου. Επίσης σχετίζεται με την ινσουλίνη (την ορμόνη που είναι υπεύθυνη γιά τον μεταβολισμό των σακχάρων). Οι περισσότερες γυναίκες με ΣΠΩ παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη με αποτέλεσμα ο οργανισμός τους να παράγει αυξημένες ποσότητες ινσουλίνης που οδηγούν στην αυξημένη παραγωγή ανδρογόνων.
Τι συμπτώματα έχει; Τα συμπτώματα ξεκινούν συνήθως με την εφηβεία. Σε μερικές όμως περιπτώσεις εμφανίζονται αργότερα, μετά τα 20. Δεν έχουν όλες οι γυναίκες τα ίδια συμπτώματα ούτε και την ίδια ένταση συμπτωμάτων. Επίσης δεν έχουν όλες οι γυναίκες όλα τα συμπτώματα. Η βαρύτητα των συμπτωμάτων είναι διαφορετική σε κάθε ασθενή. Τα πλεόν συνήθη είναι:
- Υπογονιμότητα. Συμβαίνει επειδή γίνεται σπάνια ή καθόλου η ωορρηξία. Άλλωστε το ΣΠΩ είναι η πλέον συνήθης αιτία υπογονιμότητας.
- Διαταραχές της περιόδου, όπως συχνές καθυστερήσεις, κύκλος πάνω από 35 ημέρες, διαστήματα 3-4 μηνών χωρίς περίοδο.
- Δασυτριχισμός, δηλαδή έντονη τριχοφυΐα σε πρόσωπο, στήθος, κοιλιά, πλάτη, αντίχειρες και δάκτυλα ποδιών.
- Στο υπερηχογράφημα φαίνονται πολυκυστικές ωοθήκες, δηλαδή ωοθήκες μεγαλύτερες από το σύνηθες που έχουν στην περιφέρεια περισσότερα από 12 ωοθυλάκια μεγέθους έως 8mm.
- Ακμή, λιπαρότητα δέρματος, πιτυρίδα.
- Αύξηση βάρους που δεν υποχωρεί εύκολα, παχυσαρκία, ιδίως σε κοιλιά-μέση.
- Αρχή φαλάκρας ή/και «μαλλιά που αδυνατίζουν».
- Πυελικός πόνος.
- Κηλίδες στο δέρμα με χρώμα σκούρο καφέ η μαύρο, κυρίως στο λαιμό, στους βραχίονες και στο στήθος.
- Κατάθλιψη.
- Άπνοια ύπνου.
Είναι οικογενής νόσος; Οι περισσότερες ασθενείς έχουν μητέρα ή αδελφή με το ίδιο πρόβλημα.
Πώς μπαίνει η διάγνωση; Γιά να μπεί η διάγνωση ΣΠΩ πρέπει ο Γυναικολόγος να βρεί τουλάχιστον 2 από τα παρακάτω 3 σημεία:
- Διαταραχές περιόδου: Είναι το πιο κοινό σύμπτωμα. Σαν παράδειγμα διαταραχών αναφέρω: Περίοδος ανά 35 ή περισσότερες ημέρες, αμηνόρροια για 3-4 μήνες, παρατεταμένη περίοδος με πολύ ή πολύ λίγο αίμα κλπ.
- Κλινική ή/και εργαστηριακή υπερανδρογοναιμία: Κλινικά σημεία είναι ο δασυτριχισμός (δηλαδή έντονη τριχοφυΐα στο πρόσωπο και το σώμα), ακμή, ανδρογενής αλωπεκία.
- Υπερηχογράφημα (κολπικό) όπου οι ωοθήκες παρουσιάζονται διογκωμένες και με περισσότερα από 12 ωοθυλάκια μεγέθους έως 8mm στην περιφέρειά τους. Τονίζω εδώ ότι η εικόνα πολυκυστικής ωοθήκης στο κολπικό υπερηχογράφημα, από μόνη της δεν αρκεί γιά να μπεί η διάγνωση ΣΠΩ. Επίσης η διάγνωση ΣΠΩ δεν σημαίνει ότι οπωσδήποτε η ωοθήκη θα έχει πολυκυστική μορφή.
Γιατί οι γυναίκες με ΣΠΩ έχουν άστατο κύκλο; Οι ωοθήκες μιας γυναίκας αναπαραγωγικής ηλικίας έχουν ωοθυλάκια, δηλαδή μικρές κύστεις με υγρό όπου μέσα μεγαλώνουν τα ωάρια. Κάθε μήνα μερικά ωοθυλάκια αρχίζουν να μεγαλώνουν, αλλά συνήθως μόνο ένα ωριμάζει. Όσο το ωάριο ωριμάζει, αυξάνει το υγρό που περιέχεται στο ωοθυλάκιο. Όταν το ωάριο ωριμάσει, το ωοθυλάκιο θα ραγεί και ελευθερώνει το ωάριο (ωορρηξία). Το ωάριο αυτό ταξιδεύει στη σάλπιγγα αναμένοντας την γονιμοποίηση.
Στις γυναίκες με ΣΠΩ η ωοθήκη δεν παράγει την ποσότητα των ορμονών που χρείαζεται για να γίνει ωορρηξία. Τα ωοθυλάκια μεγαλώνουν λίγο, αλλά όχι τόσο που κάποιο να ωριμάσει. Έτσι ωορηξία δεν συμβαίνει και δεν παράγεται προγεστερόνη. Χωρίς προγεστερόνη η περίοδος γίνεται άστατη ή απουσιάζει εντελώς. Επίσης τα μικρά αυτά ωοθυλάκια παράγουν ανδρογόνα που εμποδίζουν την ωορρηξία.
Αλλάζει το ΣΠΩ στην εμμηνόπαυση; Ναι και όχι. Στην εμμηνόπαυση η ποσότητα των ορμονών των ωοθηκών ελαχιστοποιείται, και από αυτή την άποψη υπάρχει αλλαγή. Ωστόσο ο δασυτριχισμός συνεχίζει, όπως και οι επιλοκές όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, το έμφραγμα και το αγγειακό επεισόδιο.
Πώς μιά γυναίκα θα καταλάβει ότι έχει ΣΠΩ; Δεν υπάρχει μια απλή εξέταση γιά να διαγνωσθεί το ΣΠΩ. Ο γυναικολόγος θα κάνει τα παρακάτω γιά να διερευνήσει αν υπάρχει ΣΠΩ ή είναι κάτι άλλο που προκαλεί τα συμπτώματα:
- Ιστορικό: Ο γυναικολόγος θα ρωτήσει λεπτομέρειες για την περίοδο. Είναι καλό να έχετε σημειώσει σε ενα μικρό ημερολόγιο τις ημερομηνίες που ήρθε η περίοδος τον τελευταίο χρόνο. Επίσης θα ρωτήσει για αλλαγές στο βάρος και την τριχοφυΐα. Θα ζητήσει να δει τις περιοχές με την αυξημένη τριχοφυΐα.
- Κολπικό υπερηχογράφημα. Τονίζω το κολπικό, γιατί το κοιλιακό συνήθως δεν δείχνει τις απαιτούμενες λεπτομέρειες
- Γυναικολογική εξέταση: Θα ελεγχθεί το μέγεθος των ωοθηκών, αν δεν φαίνεται στο υπερηχογράφημα.
- Εξετάσεις αίματος για να ελεγχθούν τα ανδρογόνα, το σάκχαρο και κάποιες ορμόνες
Θεραπεία: Δεν υπάρχει πλήρης θεραπεία με την έννοια της οριστικής εξαφάνισης του ΣΠΩ. Η θεραπεία έχει στόχο να διαχειριστεί τα προβλήματα υγείας που δημιουργούνται και να προλάβει την επιδείνωσή τους. Η θεραπεία θα λάβει υπ’ όψη τα εξατομικευμένα συμπτώματα αλλά και ανάγκες κάθε ασθενούς, π.χ. αν θέλει ή όχι να μείνει έγκυος.
- Μετατροπή τρόπου ζωής: Πολλές γυναίκες με ΣΠΩ είναι υπέρβαρες ή παχύσαρκες, κάτι που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας. Μπορείτε να βοηθήσετε στην διαχείρηση του ΣΠΩ τρώγοντας πιο υγιεινά και κάνοντας γυμναστική, ώστε να κρατήσετε το βάρος σας σε κανονικό επίπεδο. Μερικές συμβουλές για να τρώτε πιο υγιεινά είναι:
- Ελλατώστε την κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων και τροφίμων εμπλουτισμένων με ζάχαρη (Hamburger κλπ τροφές απο fast food).
- Προσθέστε προϊόντα ολικής αλέσεως, φρούτα, λαχανικά και άπαχο κρέας στην διατροφή σας.
Με αυτό τον τρόπο, θα μειωθούν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, θα βελτιωθεί η χρήση της ινσουλίνης του σώματος και τα επίπεδα των ορμονών θα βρεθούν στα φυσιολογικά επίπεδα. Ακόμα και μικρή απώλεια βάρους (10% του συνολικού) μπορεί να επαναφέρει την κανονική περίοδο.
- Αντισυλληπτικό χάπι: Για τις γυναίκες που δεν επιθυμούν μια εγκυμοσύνη, το αντισυλληπτικό χάπι μπορεί:
– να ελέγξει την περίοδο
– να μειώσει το επίπεδο των «ανδρικών» ορμονών
– να βοηθήσει στην ακμή
Πρέπει να γνωρίζετε πως η έμμηνος ρύση θα διαταραχθεί και πάλι, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, αν σταματήσετε το χάπι.
- Μετφορμίνη (Glucophage): χρησιμοποιείται για τον διαβήτη τύπου 2. Επίσης, έχει βρεθεί ότι βοηθά στα συμπτώματα του ΣΠΩ. Η μετφορμίνη επηρεάζει τον τρόπο που η ινσουλίνη ελέγχει την γλυκόζη του αίματος και ελαττώνει την παραγωγή τεστοστερόνης. Μετά από μερικούς μήνες χορήγησης μετφορμίνης, επιδραδύνεται η ανάπτυξη της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας και επανέρχεται η ωορρηξία. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει πως η μετφορμίνη έχει και άλλα θετικά αποτελέσματα, όπως απώλεια σωματικού βάρους και μείωση της χοληστερόλης.
- Φάρμακα γιά υπογονιμότητα: Οι γυναίκες με ΣΠΩ αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα υπογονιμότητας, λόγω προβλημάτων στην ωορρηξία. Διάφορες θεραπείες που διεγείρουν την ωορρηξία μπορούν να βοηθήσουν την γυναίκα να μείνει έγκυος. Παρόλα αυτά, άλλοι λόγοι υπογονιμότητας στον άνδρα και την γυναίκα πρέπει να αποκλειστούν, πριν χορηγηθεί θεραπεία.Επίσης, μερικές τέτοιες θεραπείες αυξάνουν τις πιθανότητες για πολλαπλή κύηση (δίδυμα, τρίδυμα). Πιθανές θεραπείες είναι:
- Κλομιφαίνη: η πρώτη επιλογή για την διέγερση της ωορρηξίας στις περισσότερες ασθενείς
- Μετφορμίνη με κλομιφαίνη: μπορεί να χρησιμοποιηθεί αν η χρήση της κλομιφαίνης αποτύχει. Ο συνδυασμος των δυο φαρμάκων μπορεί να βοηθήσει τις γυναίκες με ΣΠΩ να έχουν ωορρηξία με χαμηλότερες δόσεις φαρμάκων
- Γοναδοτροπίνη: το φάρμακο που χρησιμοποιούμε και στην εξωσωματική γονιμοποίηση. Χορηγείται σε ενέσιμη μορφή, κοστίζει περισσότερο (χορηγείται δωρεάν από τα ταμεία) και είναι η πιο αποτελεσματική. Χρειάζεται παρακολούθηση.
- Χειρουργείο. Το “Ovarian drilling” είναι μια επέμβαση που μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες ωορρηξίας και επιλέγεται όταν η γυναίκα δεν ανταποκρίνεται στην φαρμακευτική αγωγή. Ο Γυναικολόγος κάνει μια πολύ μικρή τομή πάνω ή κάτω από τον ομφαλό και τοποθετεί ένα εργαλείο, που μοιάζει με τηλεσκόπιο. Αυτή είναι η γνωστή λαπαροσκόπηση. Στην συνέχεια παρακεντά την ωοθήκη με ειδική βελόνα. Η επέμβαση μπορεί να μειώσει τα επίπεδα των ανδρογόνων και να βοηθήσει την ωορρηξία. Αλλά τα αποτελέσματα διαρκούν μόνο μερικούς μήνες. Επίσης, η θεραπεία δεν βοηθά στην τριχόπτωση ούτε στην ανεπιθύμητη τριχοφυΐα.
- Φάρμακα για τριχοφυΐα και ανδρογόνα. Τα αντιανδρογόνα φάρμακα μπορούν να περιορίσουν την τριχοφυΐα και την ακμή. Η σπιρονολακτόνη, που αρχικά χορηγήθηκε για την υψηλή αρτηριακή πίεση, μπορεί να μειώσει την επίδραση των ανδρογόνων στις γυναίκες. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η Finasteride, ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για την ανδρική τριχόπτωση. Τα αντι-ανδρογόνα συχνά συνδυάζονται με αντισυλληπτικά. Αυτές οι θεραπείες δεν πρέπει να χορηγούνται αν προσπαθείτε να μείνετε έγκυος. Πριν ξεκινήσετε σπιρονολακτόνη, ενημερώστε τον Γυναικολόγο αν είστε ή αν σκοπεύετε να μείνετε έγκυος ή αν θηλάζετε. Οι γυναίκες που μπορεί να μείνουν έγκυες δεν πρέπει να παίρνουν Finasteride.
Άλλες πιθανές λύσεις είναι:
Vaniqa cream για την μείωση της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας στο πρόσωπο.
Laser (λέιζερ) ή ηλεκρόλυση για την απομάκρυνση των τριχών.
Ορμονική θεραπεία για να εμποδίσουμε την ανάπτυξη νέας τριχοφυΐας.
- Άλλες θεραπείες. Κάποιες έρευνες έχουν δείξει πως η χειρουργική απώλεια βάρους μπορεί να είναι αποτελεσματική σε νοσηρά παχύσαρκες γυναίκες με ΣΠΩ. Νοσηρή παχυσαρκία σημαίνει ο δείκτης μάζας σώματος είναι άνω του 40.
Πώς το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών επηρεάζει τις έγκυες;
Οι γυναίκες με ΣΠΩ έχουν υψηλότερα ποσοστά σε αποβολές, σάκχαρο κύησης, προεκλαμψία, πρόωρο τοκετό.
Τα μωρά που γεννιούνται από μητέρες με ΣΠΩ έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα σοβαρής νεογνικής νοσηρότητας. Τις περισσότερες φορές τέτοια προβλήματα εμφανίζονται σε πολλαπλες κυήσεις.
Οι ερευνητές μελετούν αν το αντιδιαβητικό φάρμακο μετφορμίνη μπορεί να προλάβει ή να μειώσει τις πιθανότητες τέτοιων προβλήμάτων στην εγκυμοσύνη. Επίσης η μετφορμίνη χαμηλώνει τα επίπεδα των ανδρογόνων και περιορίζει την αύξηση βάρους σε παχύσαρκες γυναίκες, όταν μείνουν έγκυες. Η μετφορμίνη ανήκει στην κατηγορία Β φαρμάκων της κύησης, δηλαδή δεν φαίνεται να επηρεάζει το έμβρυο, αλλά χρειάζονται περισσότερες έρευνες σε εγκυμονούσες.
Οι γυναίκες με ΣΠΩ έχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν άλλα προβλήματα υγείας;
Οι γυναίκες με ΣΠΩ έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν σοβαρά προβλήματα, ακόμα και απειλητικά για την ζωή τους. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι:
- σε ποσοστό άνω του 50%, γυναίκες με ΣΠΩ θα έχουν σάκχαρο ή παθολογική καμπύλη ανοχής γλυκόζης πριν τα 40
- το ρίσκο μιας καρδιακής προσβολής είναι 4 με 7 φορές μεγαλύτερο σε γυναίκες με ΣΠΩ, σε σχέση με τις συνομήλικές τους
- γυναίκες με ΣΠΩ έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν υψηλή αρτηριακή πίεση
- γυναίκες με ΣΠΩ έχουν υψηλά επίπεδα «κακής» χοληστερίνης (LDL) και χαμηλά επίπεδα «καλής» χοληστερίνης (HDL)
- γυναίκες με ΣΠΩ μπορεί να εμφανίσουν άπνοια ύπνου, δηλαδή την διακοπή της αναπνοής για μικρά διαστήματα κατά την διάρκεια του ύπνου
- γυναίκες με ΣΠΩ μπορεί να έχουν άγχος ή κατάθλιψη και είναι απαραίτητο να συμβουλευτούν ειδικό για την αντιμετώπιση αυτών των ψυχολογικών καταστάσεων
- γυναίκες με ΣΠΩ έχουν αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του ενδομητρίου. Η άστατη περίοδος και η έλλειψη ωορρηξίας προκάλουν την παραγωγή οιστρογόνων, αλλά όχι προγεστερόνης. Η προγεστερόνη είναι η ορμόνη που «φέρνει» την περίοδο. Χωρίς προγεστερόνη, το ενδομήτριο παχαίνει και μπορεί να εμφανιστούν βαριές ή ακανόνιστες αιμοραγίες. Με τον καιρό, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερπλασία του ενδομητρίου και καρκίνο.
Έχω ΣΠΩ. Τι μπορώ να κάνω για να προλάβω μελλοντικά προβλήματα υγείας;
Τα συμπτώματα πρέπει να ελεγχθούν το νωρίτερο δυνατό, για να μειωθούν οι πιθανότητες σοβαρών επιπλοκών όπως σάκχαρο και καρδιοπάθεια. Η συνολική αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του συνδρόμου είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει η θεραπεία να επικεντρώνεται μόνο σε ένα πρόβλημα π.χ. άστατη περίοδος ή υπογονιμότητα. Μπορείτε, επίσης, να τρώτε σωστά, να γυμνάζεστε τακτικά και να μην καπνίζετε.
Πώς μπορώ να διαχειριστώ τις συναισθηματικές επιδράσεις του ΣΠΩ;
Μερικά από τα συμπτώματα του ΣΠΩ επηρεάζουν και την ψυχολογική κατάσταση της γυναίκας (έλλειψη περιόδου, έντονη τριχοφυΐα κλπ). Η θεραπεία θα βοηθήσει και σε αυτόν τον τομέα. Ο Γυναικολόγος θα σας συμβουλεύσει και αν χρειαστεί θα σας παραπέμψει σε ειδικό. Επίσης θα βρείτε πολλές ομάδες υποστήριξης στο διαδίκτυο, όπως οι παρακάτω που παραθέτω τις διευθύνσεις: